Bağlantılı makaleler
Sabri Burak ARZOVA /15.03.2020 /New York
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 12.03.2020 Çarşamba günü Coronavirus’ü küresel salgın (pandemic) ilan etmesi ile birlikte tüm dünyada ülkeler kendi ülkelerini ve kendi vatandaşlarını korumak için çeşitli önlemler almaya başladılar. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre virüs muhtemelen dünyadaki tüm ülkelere yayılacak. DSÖ Başkanı Tedros Adhanom Ghebreyesus durumun daha da kötüleşeceğini, vak’a sayısının, ölüm sayısının ve etkilenen ülke sayısının daha da artmasını beklediklerini söyledi.
DSÖ tarafından, 12.03.2020 Çarşamba günü itibariyle 114 ülkede, 118.000’in virüsün neden olduğu SARS-CoV2 olarak bilinen hastalık olan Covid-19 ile etkileşim içinde olduğu ve yaklaşık 4.300 kişinin öldüğü bildirildi.
Haftalarca eyalet ve yerel laboratuvarların virüsü test edemediği Amerika Birleşik Devletleri’nde bugün 15.03.2020 itibariyle 3.300’den fazla vaka teşhis edilmiş durumda ve 62 kişinin öldüğü haberi verildi (CNN News).
50 Eyaletin tamamında Coronavirüs mevcut. ABD’de coronavirüs tıpkı Dünya Sağlık Örgütünün belirttiği gibi salgın durumunda. Testler yetersiz, bir kısım insan gönüllü olarak test merkezlerine giderken, bir kısmı gitmiyor. Bu nedenle ülkedeki yayılım hızının ne olduğu tam olarak bilinemediği için ancak matematiksel yöntemlerle tahmin edilmeye çalışılıyor.
Alınan önlemlerden bir kısmı halkta endişe ve korkuya da sebep olmakta. Hızla alınan tedbirler (burada tedbir kelimesini özellikle vurgulamak gerekir) sıradan bir vatandaşta “Demek ki coronavirüs çok yaygın. O nedenle bu önlemler alınıyor “ algısını da beraberinde getiriyor. Oysa bunlar önlem. Virüsün yayılma yoğunluğunu önlemek için gerekli tedbirler.
Kişilerin serbest şekilde hareket etmeleri, virüsün hızla yayılmasına neden oluyor. O nedenle ilk iş olarak, virüsü daha hızlı yayabilecek ancak virüsten göreceli olarak daha az etkilenen ilkokul, ortaokul, lise ve üniversite öğrencileri, okulları tatil edilerek evlerine gönderildi. Alınan bu önlem ile öğrenciler kendi yaşam çevrelerinde tutularak hem gerekli mesafe sağlanmış oluyor hem de bir nevi karantina içerisinde tutuluyorlar.
Virüsün yayılması toplu alanlarda hem daha kolay hem de etki alanı yüksek olduğu için, insanların toplu olarak bulundukları spor karşılaşmalarının hemen hemen tamamı ya bir sonraki adıma kadar durduruldu ya da iptal edildi. Bu iptallerin arkasından konserler, kapalı alan toplantıları da iptal edilen etkinlikler arasında yer aldı. Benim yaşadığım New York’ta hafta içerisinde özellikle New York City’de sokaklardaki insanların seyrekliği dikkat çekiciydi. Ancak hafta sonu geldiğinde sokaklar hemen hemen bomboştu. Twitter üzerinden #ShutdownNYC (New York City Kapansın) etiketi ile kampanya başlatıldı.
New York Valisi Andrew Cuomo 15.03.2020 tarihinde canlı yayınlanan basın toplantısında, New York City’deki özel işletmelerin sosyal sorumluluk ve dayanışma kapsamında çalışanlarına evden çalışma izni vermeleri ve mümkünse eğer işyerlerini kapamaları konusunda rica da bulundu. Eğer yayılım hızı artar ve NYC’de ki vak’a sayısında artış olursa, zorunlu kapama tedbirlerinin alınabileceğini söyledi.
Burada da kriz fırsatçıları mevcut. Özellikle eldiven ve hijyen ürünlerine olan yoğun talep, burada da fırsatçıları hem adil olmayan fiyat uygulamaya hem de bazı ürünlerin kalitesini düşürmeye sevk etmiş. Bu nedenle tüm bu haksız uygulamaların bildirimi için doğrudan bir telefon hattı kurdu valilik. Burayı arayıp şikâyette bulunabiliyorsunuz.
Benzer bir uygulama New York Belediyesi tarafından da yapılmıştı. Geçtiğimiz hafta New York Belediyesi, “New York’ta Şiddete 0 Tolerans” kapsamında Asya kökenli Amerikalılara ayrımcılık ya da şiddet uygulayanların en ağır şekilde cezalandırılacağını bildirdi.
Amerika’da Valilik önlemleri kapsamında Mahkemeler Ceza Davaları ve Aile Davaları gibi temel dava konularına öncelik verip çalışacakken, diğer daha konuları öncelikli olarak görülmediği için ertelenebilecek. Ancak Yargı Sisteminde toptan bir erteleme söz konusu değil.
Okulları kapamanın çok kolay olmadığını da söyledi New York Valisi. Çünkü birçok veli için okulların aynı zamanda çalışan anne babaların çocuklarının koruması ve onların meşgul edilmesi görevini de görüyor. Bu açıklamayı yapmasının sebebi, okulların kapamasının tek seferde olmayıp, bağlı bulunulan ilçe yönetimlerinin inisiyatifine ve onların karar alma süreçlerine bırakılmış olması.
New York Valisi, Başkan Trump’tan “Orduyu Harekete” geçirmesini istedi (15.03.2020)
Dün akşam (14.03.2020) birçok havaalanında (Ağırlıkla Chicago-New York-Dallas) çeşitli ülkelerden gelen yolcular saatlerce Coronavirüs taramasından geçirilmek için bekletilmişti. Bu görüntüler sosyal medya üzerinden yayılınca oldukça fazla tepki geldi. Bunun üzerine Chicago Belediye Başkanı Lori Lightfoot, O’Hare Uluslararası Havaalanında basın toplantısı düzenledi. Lightfoot, dün akşam yaşanan durumun kabul edilemez olduğunu ancak uçakların aynı anda iniş yapması nedeniyle binlerce kişiye aynı anda test yapılmaya çalışıldığını, yoğunluğun bundan kaynaklandığını söyledi. Bu durumun bir daha yaşanmaması için alınan önlemlerden ilki, gelen uçakların belirli zaman aralıkları ile inişine izin verilecek. Diğeri, yolcular tarama alanına alına kadar uçaklarında kalacak. Bu şekilde kendi konfor alanlarında kalarak yiyecek, içecek ve tuvalete ulaşmaları sağlanacak. Uçaklardan alınan yolcular hemen taramadan geçirilecek.
Trump Yönetimi Çarşamba günü DSÖ’nün Coronavirüs’ü pandemik ilan etmesi ile birlikte “Olağanüstü Hal İlan Etti” ve Cuma Gününden itibaren İngiltere ve İrlanda hariç Schengen Ülkelerinden gelen Avrupalı Yolculara Seyahat Yasağı getirmişti. Hafta sonu bu yasağı genişleterek İngiltere ve İrlanda’yı da yasak kapsamına dâhil etti. Amerikan Vatandaşları, Green card sahipleri ve diğer bazı özellikli vize sahipleri bu ülkelerden gelseler bile Amerika’ya gelebilecekler.
Denizaşırı ülkelerden gelen yolcular için 13 büyük havaalanı tahsis edilmiş durumda (karantina durumuna karşı). O nedenle bu havaalanlarında yoğunluk olabiliyor.
Eğer süreç daha da devam ederse ekonomik olarak etkileri kaçınılmaz olacaktır. Birçok kişinin evde oturma riskine karşı süpermarketlere akın etmesi, rafların boşalmasına neden oldu. Bazı marketlerde bazı ürünlerin noksanlığı görülüyor. Bunların devam etme riskine karşı süpermarketler müşterilerini uyarmaya başladılar. Yine benzer şekilde bazı marketlerin alış veriş saatlerinde yeni düzenlemelere gidilerek, marketlerin açık olduğu süreler azaltıldı. Marketlerdeki dün yaşadığım boşlukları resimledim.
Şirketlerin hasta olabilecek olan çalışanları ve işten çıkarmaların başlaması riskine karşı New York Belediyesi 5 çalışana kadar makro işletmelere 6.000 USD hibe, Küçük ve Orta Boy İşletmelere ise 75.000 USD, 0 Faizli kredi vereceğini daha önce duyurmuştu.
Ekonomik önlemler tüm hızıyla geldi:
FED faiz oranlarında normal takvimini beklemeden indirime gitti. FED, coronavirüs’ün neden olduğu ekonomik riskler nedeniyle olağanüstü bir toplantıda politika faizini 50 baz puan indirdi (03.03.2020)
New York FED piyasaların acil nakit ihtiyacına ilişkin olarak gecelik borç verme tavanını 175 Milyar USD’a çıkarmaya karar verdi (09.03.2020)
New York FED, 3 ay vadeli repo ile piyasaya 500 milyar USD enjekte etti (12.03.2020).
Bu kararın ertesi günü, 3 ay ve 1 ay vadeli 2 repo işlemiyle piyasaya 500’er milyon dolarlık likidite sunan New York FED, Kovid-19 salgınına ilişkin endişelerin yaşandığı piyasalara toplamda 1,5 trilyon dolarlık likidite sunmuş olacak. Bankanın 500 milyar dolarlık 3 ay ve 1 ay vadeli repo işlemleri ayın geri kalanında haftalık olarak gerçekleştirilecek. Öte yandan, banka haftada iki kez gecelik repo operasyonlarıyla en az 175 milyar dolar ve 2 hafta vadeli repo operasyonlarıyla en az 45 milyar dolar sunmaya devam edecek. Söz konusu repo işlemleri 13 Nisan’a kadar devam edecek.
Amerikan Merkez Bankası FED, 15.03.2020 tarihinde ABD Doğu Saati ile yaklaşık 17.00 de “Acil Eylem Planı” ile faizleri 0 a indirdi. Niceliksel genişlemeye yeniden başlayacak. Niceliksel genişleme tutarı 700 milyar USD. Bu tutarın 500 milyar USD’lık kısmı hazine, 200 milyar USD’lık kısmı ise Mortgage tahvillerinin alımından oluşacak
Bunlar çok büyük rakamlar ama piyasalardaki endişeleri geri almaya yetmedi. Başkan Trump’ın “Olağanüstü Hal” ilanı ile birlikte hisse senedi ve tahvil piyasalarında küçük çaplı da olsa geri dönüşler görüldü.
Fakat ülke genelinde ve New York özelinde panik devam ediyor. Şirketler gelecekte tazminatlarla karşılaşmamak adına mağazalarını kapalı tutmaya karar veriyorlar. Taco Bell, müşterilerine sadece DriveThrough (arabaya servis) hizmeti ile satış yapacağını açıkladı. Starbucks, tekrar kullanılabilir kaplara kahve dolumu yapmayacağını daha önce duyurmuştu. Fakat bugün Starbucks Kahvehanelerinde müşteri kabul etmeyecek. To go (Al git şeklinde) satın alıma izin verilecek. Nike, coronovirus nedeniyle ABD’deki tüm mağazalarını 27 Mart 2020’e kadar kapatacağını duyurdu (CNBC). Amazon ev ürünlerindeki tüm stoklarının bittiğini, ev teslimatlarının Coronavirüs’e bağlı talepler nedeniyle gecikmelere uğradığını duyurdu (CNBC-15.03.2020).
Clorax gibi Amerika’nın en büyük tüketici şirketlerini temsil eden lobi grubu pazar günü (15.03.2020) Dışişleri Bakanı Mike Pompeo ve ABD Ticaret Temsilcisi Robert Lighthizer’a bir mektup gönderdi. Grup, Pompeo ve Lighthizer’ın koronavirüsün yayılmasını tedavi etmek veya yaymak için kullanılan herhangi bir ürün üzerinde küresel ihracat kısıtlamalarıyla mücadele etmesini istiyor. Bazı ülkeler zaten maske gibi ürün ihracatını kısıtlamaya başladılar.
New York Belediye Başkanı, pazartesi gününden itibaren (16.03.2020) hastanelere aciliyeti olmayan cerrahi müdahale için izin verilmeyeceğini söyledi.
Her yeni gün, şirketlerle ilgili haberler çeşitli kanallar vasıtasıyla önümüze düşüyor.
Bugün gittiğim bir süper markette, süpermarket çalışanı elinde bir bez ve dezenfektan ile sizin alışveriş arabanızı tuttuğunuz metal ya da plastiği, eğer alışveriş sepeti taşıyorsanız tüm sepetin içini ve tuttuğunuz yeri dezenfektanlı bez ile silip, sonrasında elinizi girişteki dezenfektan ile ıslatmanızı sizden istedikten sonra markete girişinize izin veriliyor.
Bakalım önümüzdeki günler bizlere neler gösterecek?
Sabri Burak ARZOVA 15.03.2020 New York